Κατηφορίζοντας στα Ρηχά Νερά, η Υψιπύλη διακρίνει ένα μνημείο. Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Κατοχή, Αντίσταση, Μνημείο Εκτελεσθέντων, Μνημείο Ιερού Λόχου, διαβάζει. Σηκώνει το βλέμμα. Μέσα στην Κατοχή, στον λόφο πάνω από τη θάλασσα, τέσσερεις Λημνιοί ακουμπισμένοι στον τοίχο και μπροστά τους το εκτελεστικό απόσπασμα. Δίπλα της στην παραλία, την ώρα της απελευθέρωσης, ένα παλικάρι πέφτει λαβωμένο· είναι ο Παναγιώτης Δημουλάς.
Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι Λήμνιοι πολέμησαν ως «ανεξάρτητο τάγμα Λήμνου» στην Αλβανία. Στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής (25/4/1941 έως 16/10/1944) το νησί μεταβλήθηκε σε ένα μεγάλο οχυρό. Διαρκής ήταν ο αγώνας των Λημνιών εναντίον του κατακτητή, με τη φυγάδευση αγωνιστών προς τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, και με τη στήριξη αντιστασιακών που επέστρεφαν στην Ελλάδα. Στο νησί, τέσσερεις Λήμνιοι πατριώτες εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς (Αριστείδης Τριαντάφλαρος από τον Μούδρο, Γεώργιος Κουσκούσης από τη Νέα Κούταλη, Σαράντης Μπορμπόλιας από το Πεσπέραγο (Πεδινό), Γεώργιος Φουσκούδης από τη Σκανδάλη). Την ίδια μοίρα είχαν πέντε Λημνιοί από τα Λύχνα, ένας από την Καλλιόπη και ένας από τον Κοντιά, στο Χαϊδάρι και στις φυλακές Παύλου Μελά στη Θεσσαλονίκη. Στους εκτελεσθέντες Λημνιούς της Θεσσαλονίκης συγκαταλέγονται επίσης οι Κωνσταντίνος Ανδριώτης και Βασίλειος Φανούδης. Στο νησί δραστηριοποιήθηκαν η αντιστασιακή οργάνωση του ΕΑΜ, με γραμματέα της τον Ανδρέα Νούλα, και ο ηρωικός λιμενάρχης Ιωάννης Αρβανιτάκης. Οι Λημνιοί αγωνιστές βρήκαν συμμάχους και μεταξύ των Γερμανών στρατιωτών, ιδίως από το 1943 και μετά, οι οποίοι προσχώρησαν στο ΕΑΜ ή τον ΕΛΑΣ και απέτρεψαν την καταστροφή του ηλεκτρικού σταθμού του νησιού. Στις 17 Οκτωβρίου 1944 καταδρομικό απόσπασμα του Ιερού Λόχου (της ειδικής ομάδας κρούσης για την απελευθέρωση του Αιγαίου από τους Γερμανούς) καταλαμβάνει τη Λήμνο με τη βοήθεια των Βρετανών υπό τον συνταγματάρχη Θεμιστοκλή Κετσέα, μετά από σύντομη αλλά φονική μάχη, στην οποία βρίσκει τον θάνατο ο Ιερολοχίτης Εφ. Υπολοχαγός Παναγιώτης Δημουλάς.
